«غیبت پدر، قیام مادر»
۱. خانه‌ای بی‌سایه، دهی پر زخم
روستا نماد خویشاوندی و همدلی است، اما در داستان، به سرزمینی پر از قضاوت بدل می‌شود. جای خالی سلوچ، نه فقط از خانه، که از ده و ذهن مردم هم خالی نمی‌ماند. هر نگاه، تیزتر از چاقو به جان مرگان فرو می‌رود. سلوچ که روزی نماد اقتدار بود، حالا با نبودنش تمام معادلات را به‌هم می‌ریزد. خانه‌ای بدون مرد، خانه نیست در چشم روستا. اما مرگان می‌ماند، با شجاعتی که کمتر دیده می‌شود. او برای حفظ هویت، باید با همه بجنگد: با فقر، با پسرانش، با زبان مردم.

۲. سلوچ؛ فروپاشی خاموش یک مرد
سلوچ رفت، چون ماندن را تاب نیاورد. شخصیت او یادآور مردانی‌ست که زیر بار ناتوانی اقتصادی، غرورشان می‌شکند. او پیش از آنکه پدر یا شوهر باشد، انسانی‌ست درگیر با احساس شکست. دولت‌آبادی او را قضاوت نمی‌کند؛ فقط می‌نمایاند. نبودنش، تمام رشته‌ها را پنبه می‌کند. اما غیبت او، زن و فرزندانش را از رؤیاهای کوچک هم محروم می‌کند. سلوچ در داستان، گاه چون اسطوره‌ای غایب ظاهر می‌شود، اما حقیقت آن است که مردی شکسته بود. داستان او، روایتی از عقب‌نشینی مردان از میدان زندگی‌ست.

۳. مرگان؛ سمبول مادری در ویرانی
مرگان، تنها نمی‌ماند؛ بلکه تنهایی را زندگی می‌کند. او زنِ کار، زنِ تصمیم، زنِ اندوه است. پسرانش دیگر گوش نمی‌دهند، ده دیگر حمایت نمی‌کند، اما او فرو نمی‌ریزد. حتی زمانی که عباس وارد مسیر تبهکاری می‌شود، باز هم امیدش را از دست نمی‌دهد. زنِ قصه، سمبول مادران روستایی‌ست که در شرایط دشوار، یک‌تنه حیات را حفظ می‌کنند. او فقط نمی‌خواهد زنده بماند، می‌خواهد خانواده را نگاه دارد. مرگان در مسیر داستان، از زنی ساده به زنی افسانه‌ای بدل می‌شود.

۴. عباس و هاشم؛ دو روی یک رنج
عباس در هیاهو گم می‌شود، هاشم در سکوت. یکی مشت می‌کوبد، یکی بغض می‌خورد. هر دو پسران فقدان‌اند. این دو شخصیت، نشان می‌دهند که فقر و بی‌پدری، چگونه نسل را می‌بلعد. عباس به شورش روی می‌آورد، هاشم به افسردگی. هر دو فرزندان جامعه‌ای هستند که پسر را به زور می‌شناسد و دختر را به سایه. دولت‌آبادی با مهارت، تضاد میان این دو را بدون قضاوت نشان می‌دهد. عباس و هاشم، قربانیان خاموش غیبت و جامعه‌اند.

۵. مردان روستا؛ سکوت و سرزنش
در «جای خالی سلوچ»، مردان روستا خود را غایب نمی‌دانند، اما بیشتر از سلوچ غایب‌اند. نه همدلی می‌کنند، نه حمایت. تنها قضاوت، نگاه‌های سنگین، و نصیحت‌های توخالی نصیب مرگان می‌شود. جامعه‌ای مردسالار، اما بی‌مسئولیت، که هنگام سختی‌ها فقط زن را مسئول می‌داند. این تیپ از شخصیت‌ها، تیپ‌هایی آشنا در زندگی سنتی‌اند. کسانی که در جایگاه قضاوت نشسته‌اند، اما خود از پذیرش مسئولیت گریزان‌اند. داستان، این گروه را بی‌آنکه بر زبان بیاورد، عریان می‌کند.

۶. پایان؛ بازگشت، اما نه برای بقا
در پایان، سلوچ بازمی‌گردد؛ اما نه برای زندگی، برای مرگ. او مجروح، ضعیف و خسته، چون روحی از گذشته ظاهر می‌شود. بازگشتش، تلخ‌تر از غیبتش است. هیچ‌چیز سر جای خود نیست: عباس گم‌شده، هیوا شوهر کرده، مرگان دیگر همان زن پیشین نیست. حضور دوباره‌اش نشان می‌دهد که گاه بازگشت، نه التیام، که زخم تازه است. پایان، سیاه نیست، اما آرام هم نیست. دولت‌آبادی با ظرافتی بی‌نظیر، از تراژدی انسانی می‌گوید که در دنیای کوچک، بار هستی را تاب نمی‌آورد.